(Hoàng Chu) Người Việt nam có truyền thống đầu năm mới hoặc trong những lá thư gửi cho nhau thường mở đầu bằng câu hỏi thăm sức khỏe. Nếu là ông bà, cha mẹ hay người thân cao tuổi thường có câu chúc sống lâu vào cuối thư.
Danh ngôn Pháp có câu:
“Mất tiền là không mất gì cả
Mất thì giờ là mất khá nhiều
Mất sức khỏe là mất tất cả”
Xem ra quan niệm về cuộc sống của con người – của một đời người cái quý nhất vẫn là sức khỏe. Sức khỏe vượt lên cả tiền tài, địa vị và danh vọng. Trong quan niệm về Chân – Thiện – Mỹ thì sức khỏe thuộc “Mỹ”: cái đẹp.
Vậy sức khỏe là gì? Làm thế nào để có sức khỏe?…
Có lẽ đây là những điều sơ đẳng nhất ai cũng biết khi nói về sức khỏe bao gồm cả thể chất lẫn tinh thần.
Ta có thể phác họa một công thức về sức khỏe như sau:
Sức khỏe:
– Về thể chất: ăn uống được coi là quan trọng hàng đầu. Ăn uống điều độ được coi là một trong những bí quyết của sức khỏe. Y học phương đông quan niệm thức ăn có Âm và có Dương. Âm dương quân bình sẽ không phát sinh bệnh tật. Y học hiện đại (tây y) cho rằng thức ăn là gốc tạo ra máu. Nhóm máu thể hiện tính cách con người. Ăn uống đủ chất dinh dưỡng, ăn thức ăn hợp với cơ thể được coi là “Ăn khoa học”, “ăn văn hóa”. Thường thì con người coi việc ăn đủ chất dinh dưỡng, nhưng lại coi nhẹ ăn thức ăn hợp với cơ thể, cho nên dễ dẫn đến sai lầm về ăn uống. Sai lầm về ăn uống cơ thể sẽ mang bệnh suốt đời. Ví dụ một người huyết áp thấp, hay chóng mặt, lạnh tay chân, ăn uống kém, trĩ, viêm khớp, lòi dom, đường ruột, yếu sinh lý, hay bị cảm lạnh, nhức đầu kinh niên do huyết áp thấp…lại cho cam, nước mía, nước dừa… là bổ rồi ăn uống cho khoái khẩu thì dù có thuốc tiên, thầy giỏi cũng phải bó tay. Vì các loại thức ăn, thức uống này thuộc âm – âm có tính giải nhiệt, làm mát, làm mềm yếu gân cơ, làm hạ huyết áp, làm cơ thể mệt mỏi rã rời, bệnh càng nặng thêm và kéo dài. Ngược lại người có sức khỏe khá tốt, lại muốn mình khỏe thêm rồi đưa thuốc bổ vào cơ thể nhưng không biết cơ thể có hấp thụ không. Thế là cơ thể từ khỏe biến thành bệnh tật.
– Vận động: ăn mà không vận động cơ thể sẽ phát sinh nhiều bệnh tật, vận động bao gồm lao động thủ công, lao động trí óc, thể dục thể thao, luyện và thở khí công, dương sinh, thiền, yoga…
Một trong những sai lầm lớp nhất của nhân loại (cụ thể là mỗi con người) là không tự biết mình. Chính vì vậy các nhà khoa học khuyên rằng mỗi người phải biết chọn cho mình một nghề (công việc) mình say mê nhất, hợp với khả năng của mình nhất để rồi luyện cơ thể theo hướng ấy. Chỉ có sự lựa chọn như thế thần kinh mới hưng phấn, cơ thể mới phát triển tốt về thể chất lẫn tinh thần.
Nhà toán học Mỹ Ronald L.Raham cho rằng bộ não càng được tập luyện nó càng làm việc tốt hơn và giữ cho não hoạt động và bảo tồn kỹ năng giải quyết các bài toán hắc búa. Vì vậy đã gần 60 tuổi, ông vẫn học tiếng Nhật, chơi các môn thể thao và xiếc tung hứng trên tay.
– Thư giãn: bao gồm thư giãn thể chất và thư dẫn trí tuệ. Nghỉ ngời, giải trí, du lịch để thay đổi không khí, môi trường giúp cho cơ thể hài hòa với môi trường thiên nhiên và trở về với trạng thái cân bằng vốn có. Còn thư giãn trí tuệ giúp ta biết “quên” để nhớ. Vì hàng ngày có hàng trăm sự kiện diễn ra trước mắt ta, tác động vào “bộ nhớ” (não) khiến ta phải lựa chọn. Biết chọn sự kiện nào để ghi lại và xử lý tốn nhất, đem lại hiệu quả cao nhất thì đó là thư dãn trí tuệ. Trong bức thư gửi cho bạn là K.S Smith, Engels đã biết: “Để nghỉ ngơi tôi khuyên anh nên đọc “Mỹ học” của hegel…”. Ta biết rằng Mỹ học của Hegel rất cao siêu và khó hiểu vì nó mang tính triết học và nghệ thuật. Còn trong cuộc sống, ta thấy có những trường hợp khi cơ thể bị mệt mỏi, nhưng khi lao vào giải xong một bài toán khó hoặc giải quyết được một công việc gì khó khăn tự nhiên cơ thể cảm thấy khoan khoái, mọi sự mệt mỏi tiêu biến. Phải chăng đó là thư dãn trí tuệ? Các triết gia, nhà khoa học, danh nhân… là những bậc thầy về kiểu thư dãn trí tuệ này.
– Y học: xã hội càng văn minh và phát triển bao nhiêu, con người càng phải hiểu biết những kiến thức thông thường về y học và sức khỏe bấy nhiêu. Biết xử lý việc ăn uống, vận động, thư dãn cho đúng và cho hợp với cơ thể mới mong có sức khỏe tốt. Ví như một người bị đau và khô các khớp xương, nhưng hàng ngày cứ luyện tập thể dục thì rõ ràng người đó thiếu kiến thức y học. Vì càng tập thì khớp càng mỏi và khô thêm, bệnh càng khó chữa và kéo dài. Ngày nay con người đang hướng về tự nhiên, lấy “y học văn hóa” để cân bằng cơ thể và khắc phục những khiếm khuyết của y học hiện đại bằng các ăn uống điều độ, khoa học. Đồng thời tự mình có thể làm thầy thuốc chữa bệnh cho chính mình bằng các giải pháp không dùng thuốc như day bấm huyệt, thể dục tự ý, luyện và thở khí công, tập dưỡng sinh, yoga…
Về đời sống tinh thần: Đây là mặt thứ hai của cơ thể. Nếu một người bị bệnh, trong đầu luôn nghĩ là mình có bệnh thì trong cuộc sống luôn luôn bị bệnh tật dày vò, việc chữa trị gặp rất nhiều khó khăn, Marx nói con người là “Tổng hòa mọi quan hệ xã hội”, sách Kinh Dịch viết: “vạn vật lấy cân bằng làm gốc”. Con người muốn đạt được sự “tổng hòa” và “cân bằng” ấy trong đời sống tinh thần và thể chất cần sống Vừa phải – thoải mái – tự nhiên. Vừa phải – thoải mái – tự nhiên là sự sống hài hòa trong cơ thể của mỗi người, sự hòa nhập với cộng đồng và sự cân thằng với môi trường – Thiên nhiên.
Mất sự cân bằng và hài hòa này, con người sẽ trở nên bệnh hoạn và tàn lụi. Ta hãy xem vua chúa Việt Nam xưa kia sống và thọ ra sao sẽ rõ. Thế kỷ thứ X tuổi thọ trung bình của vua chúa là 47,8 năm, đời Lý giảm xuống 46,53 năm, thời Lê (TK.XV) chỉ còn 36 năm, thời Nguyễn (TK.XIX) tăng lên 47,6 năm; Tại sao lại ít như vậy? Điều này chỉ có thể giải thích các vua chúa chỉ biết đóng cửa nằm trong đình, ăn chơi vô độ, tửu sắc triền miên. Điển hình là vua Ngọa Triều (nằm mà xem trầu) do hoang dâm và tửu sắc vô độ mà sinh bệnh liệt cả 2 chân, mắc bệnh trĩ, rối loạn tâm thần và tàn bạo cực độ.
Ngày nay trong nhịp sống công nghiệp, con người đã phải sống “quá tải” về nhiều mặt dẫn tới tình trạng stress (căng thẳng thần kinh) – căn bệnh thời đại. Đó chính là cuộc sống của con người đã mất dần tính nhanh nhạy, sự hài hòa và cân bằng tự nhiên (Nhất là ở những nước nền công nghiệp phát triển cao).
Có người nói sức khỏe tốt chưa hẳn đã trường thọ. Đúng – Khi nói tuổi thọ ta không nên tách rời nó với sự minh mẫn về trí tuệ. Công trình nghiên cứu của tiến sĩ John Stirling Meyer và cộng sự tại Đại học y khoa Baylor, Houston cho biết: do luyện tập liên tục mà chỉ số thông minh (IQ) của người cao tuổi hơn hẳn chỉ số thông minh của người lười biếng cùng lứa tuổi. Danh họa Pi-cát-xô thiên tài của ông phát triển rực rỡ ở tuổi 82-89. Họa sĩ thiên tài Tisian vẫn sáng tác ở tuổi 99. Ngược lại có những thôn và bộ lạc ở khắp hành tinh số người tuổi thọ rất nhiều, tỉ lệ cũng rất cao: Ví dụ thôn Đông Tư vùng núi Tây Tạng (Trung quốc nửa thế kỷ 1942-1992) không có người chết. Bộ lạc Anh điên ở Tây bắc vùng núi Saradutanbadu của Braxin tuổi thọ, trung bình là 143 gấp 3 lần những người Anh điêng khác…nhưng lại không thấy cập tới hoặc cũng không thấy xuất hiện những nhà thông thái, những nhà khoa học nổi tiếng ở đây (!). Nếu năm 1890 ở tuổi thọ trung bình của nhân loại là 47 năm thì sau 1 thế kỷ (1993) tuổi thọ trung bình đã tăng lên 74 năm.
Phải chăng điều kiện xã hội phát triển, đời sống vật chất, tinh thần của con người được nâng cao tạo tiền đề cho những yếu tố về di truyền vượt trội và phát huy ưu thế làm cơ sở cho tuổi thọ và sự “Thăng hoa” về mặt sức khỏe trí tuệ con người?
Ngày nay y học hiện đại có thể làm tăng tuổi thọ con người bằng cách nghiên cứu sâu rộng cơ chế lão hóa của cơ thể, về các bộ gien – nền tảng của di truyền. Đặc biệt là gien kéo dài quá trình trao đổi chất – hiện thân của cuộc sống – sự sống.
Nhưng dù khoa học có phát triển đến đâu, con người vẫn phải hướng về tự nhiên, lấy vừa phải để cân bằng, lấy hài hòa để “hóa giải” những sai sót trong sinh hoạt, cộng với những thành tựu tối đa của y học hiện đại để tự tồn tại và phát triển. Chỉ có như vậy sức khỏe con người mới dồi dào, trí tuệ mới mở mang, tuổi thọ mới nâng cao.
(Bài đăng trên báo LAO ĐỘNG số Xuân 1994 thứ 3 – 2 -94 )
